وَأَنْـزَلْـنَـا مِنَ السَّمَاءِ مَاءً بـِقَـدَرٍ فَأَسْـكَـنَّاهُ فِی الْأَرْضِ وَإِنَّا عَلَی ذَهَابٍ بِهِ لَقَادِرُونَ[2]

  و از آسمان، آبی به اندازه فرو فرستادیم، پس آن را در زمـیـن جـای ‌دادیم و

همانا در برگرداندن آن قـادریـم  

 نخستین فرضیه‌های مربوط به منشأ و جریان آبهای زیرزمینی را به رومیان و یونانیان نسبت می‌دهند كه طی قرنها توسعه یافته‌اند. 3 نوع طرز تفكر كلی از این نظریه‌ها می‌توان استخراج كرد:

 الف- منشأ اقیانوسی آبهای زیرزمینی

 مثلاً تالس ملطی (650 سال قبل از میلاد مسیح) تصور می‌كرد كه آب دریا به وسیله باد به حركت درمی‌آید و در زیر زمین خشكی‌ها نفوذ كرده و فشار صخره‌ها موجب بالا آمدن آب زیرزمینی و پیدایش چشمه‌ها می‌شود. این نظریه حتی در سال 1665 میلادی توسط كیشر هلندی تایید شده است. 

ب- ظهور آبهای زیرزمینی به وسیله تراكم بخار آب در زیر زمین

 مثلاً ارسطو (284-322 قبل از میلاد مسیح) تصور می‌كرد كه بخار آب زمین در حفره‌های سرد شده كوه‌ها متراكم و به آب تبدیل ‌شده و دریاچه‌های زیرزمینی را تشكیل می‌دهند كه چشمه‌ها را تغذیه می‌كنند. عقیده وی نیز تا سال 1877 همراه با ولژه دنبال شده است.

ج- منشأ جوی آبهای زیرزمینی به وسیله نفوذ آب باران

 این تئوری واقع‌بینانه‌تر، تا حدودی در كارهای زئوفراستوس، كه با ارسطو همزمان بود، نمایان است. همچنین از نظر ویترو (یك قرن قبل از میلاد) كه معمار بود تشكیل چشمه‌ها به وسیله نفوذ آب باران و ذوب برفها به داخل زمین تا رسیدن به یك لایه سنگی و یا رسی انجام می‌شود. این تئوری توسط لئوناردو داوینچی (1519-1452 میلادی) كاملاً تصریح شده است. اولین درك روشن از موضوع آب و آّب‌شناسی در سال 1570 میلادی به برنارد پالیسی باز می‌گردد كه تصدیق می‌كند آبهای زیرزمینی فقط از نفوذ آبهای باران در خاك و توقف آنها در اعماق به وسیله لایه‌های رسی حاصل می‌شوند. وی در رساله ستایش آمیزش از نوع آبها و چشمه‌ها خواه طبیعی، خواه مصنوعی (چاپ پاریس در 1570) تعبیر صحیحی از چرخه آب و به ویژه از تغذیه چشمه‌ها از بارانها می‌دهد. پرو و ماریوت (قرن 17 میلادی) تعادل بین بارشهای جوی و جریانات را به اثبات رساندند. این امر، پایه و اساس استقرار اولین بیلان آب و نقش نفوذ آب در زمین به شمار می‌رود. پرو (1674) در رساله خود تحت عنوان  منشأ چشمه‌ها  با اندازه‌گیری دقیق در حوضه بالایی رودخانه سن نشان می‌دهد كه بارشهای جوی به تنهایی برای تأمین دبی رودخانه‌ها و چشمه‌ها كافی می‌باشد.   

قرآن در آیه 21 سوره زمر و آیه 18 سوره مؤمنون به آب‌های زیرزمینی و ذخیره آب باران در زمین اشاره نموده است:

 أَلَمْ تـَرَ أَنَّ اللَّهَ أَنْـزَلَ مِـنَ السَّـمـاءِ مـاءً فـَسـَـلَـكـَهُ یَـنابـِیـعَ فِی الاَرْضِ ثُمَّ یُخْرِجُ بِهِ زَرْعًا مُّخْتَلِفًا ...[1]

  آیا نمی‌بینی کـه خـدا از آسمان آبی نـازل گردانید و آن را به شكل چشمه‌هایی وارد

زمین ساخت و آنگاه انواع نباتات بدان برویاند ...  

وَأَنْـزَلْـنَـا مِنَ السَّمَاءِ مَاءً بـِقَـدَرٍ فَأَسْـكَـنَّاهُ فِی الْأَرْضِ وَإِنَّا عَلَی ذَهَابٍ بِهِ لَقَادِرُونَ[2]

  و از آسمان، آبی به اندازه فرو فرستادیم، پس آن را در زمـیـن جـای ‌دادیم و

 همانا در برگرداندن آن قـادریـم  

از آیات فوق نكته‌های زیر در مورد ذخیره آب در زیر زمین استفاده می‌شود:

 1- خداوند پوسته رویی زمین را به گونه‌‌ای آفرید كه چون باران فرود آید، آب در آن نفوذ می‌كند و در زیر زمین انباشته می‌گردد و به سفره‌های بزرگی از آب تبدیل می‌شود. امام باقر (ع) نیز فرموده‌اند:  آبی در زمین وجود ندارد مگر اینكه آب آسمان با او تركیب یافته است [3].

2- آب باران به صورت آرام آرام به درون زمین راه می‌یابد و به مخزن‌های بزرگ ذخیره می‌پیوندد. كلمه  سلوك  كه در آیه اول استفاده شده به معنای پیمودن و رفتن تدریجی و كم‌كم و در این آیه به معنای دخول و نفوذ تدریجی آب در داخل زمین است كه از ویژگیهای سطح زمین و باران نشأت می‌گیرد. امام صادق (ع) در این باره می‌فرمایند:

  چون خداوند مقرر فرمود كه باران از بالا فرو بارد، مقدر ساخت كه قطره‌قطره بریزد تا به درون زمین راه یابد و در آن فرو رود تا زمین را سیراب گرداند. اگر به یك دفعه می‌ریخت به داخل زمین نفوذ نمی‌كرد و گیاهان و درختان را می‌شكست [4]

 3- همین آبهای ذخیره شده در زمین است كه به قناتها، چشمه‌ها وچاه‌های آب تبدیل می‌شود. به عبارت دیگر همین آبهای برف و باران است كه قناتها، چشمه‌ها، نهرها و چاه‌های آب را به وجود می‌آورد. در برخی روایات، این مطلب به طور بسیار روشنی بیان شده است. علامه مجلسی پس از نقل روایات متعدد درباره آب و پس از بیان نظریات غلط فیلسوفان و حكیمان درباره علت جوشیدن و جریان یافتن قناتها و چشمه‌ها چنین می‌نویسد:

  ... حكیم بزرگ اسلام جناب ابوالبركات بغدادی نظر دیگری در این مساله داشت. وی بر این باور بود كه آبهای برف و باران به زمین نفوذ می‌كند و در پرتو نفوذ آنها در زمین، انبارش آبها در منابع طبیعی زیرزمینی فزاینده‌تر و سفره‌های آبی غنی‌تر می‌شود و در نتیجه چشمه‌ها، قناتها و چاه‌های آب به وجود می‌آید. گو اینكه ابوالبركات این مطلب را از ابن سینا در كتاب نجات گرفته است [5]

به نظر می‌رسد ابن سینا نیز این موضوع را از قرآن و روایات فهمیده باشد به ویژه از سخنانی كه از امام صادق (ع) در این باره نقل كرده‌اند؛ مفضل از عالمان برجسته قرن دوم هجری و از شاگردان امام صادق (ع) از آن حضرت چنین حكایت می‌كند:

  ای مفضل! كوه‌ها برای آدمیان منافع فراوانی دارد یكی از سودمندیهای كوه‌ها آن است كه برفها بر آنها قرار می‌گیرند و در قله‌های آنها باقی می‌مانند و به تدریج در زمین نفوذ كرده و چشمه‌های پرآبی را پدید می‌آورند و در پرتو به هم پیوستن همین قناتها و چشمه‌هاست كه رودخانه‌های بزرگ و كوچك به وجود می‌آید و به همین دلیل است كه دامنه كوه‌ها معمولاً سرسبز و خرم است. [6]

 علی‌ بن ابراهیم در تفسیر آیه 18 سوره مؤمنون از امام صادق (ع) این‌گونه روایت می‌كند:

  آب باران در زمین نفوذ كرده و در آن ذخیره می‌شود و آن گاه به صورت نهرها، چشمه‌ها و چاه‌ها در می‌آید و از آن بهره‌برداری می‌شود  

 حضرت علی (ع) نیز سخنی بدین مضمون دارد:

  خداوند متعال چشمه‌سارها را از زمینهای بلند برآورد و آنها را در دشتها و پهنه بیابانها به جریان انداخت...  

 در بخشی از دعای باران امام سجاد (ع) نیز به پر شدن چاه‌ها (منابع آب درون زمین) از آب باران اشاره شده است:

 ... خدایا! (سرزمین) ما را از بارانی سیراب كن كه از تپه‌ها و بلند‌ی‌ها(ی آن) سرازیر گردد و از آن، چاه‌ها را سرشار و لبریز سازی و جوی‌ها را روان كنی... [7]

 4- میان ذخیره‌سازی آب در منابع طبیعی زیرزمینی و روییدن گیاهان و سبزی و خرمی زمین رابطه‌ای وجود دارد.

 بدین ترتیب، به غیر از ویترو، كه از ابتكار فكری وی به عنوان استثنایی در ازمنه قدیم نقل می‌كنند، در طول قرون متمادی كه وحی قرآن را نیز شامل می‌شود انسانها درباره نظام آبها ایده‌های غلطی داشتند. اولین تئوری صحیح در این رابطه، که می‌گوید آب منابع زمین همان آب باران است که درون زمین نفوذ می‌کند، مربوط به قرن هفدهم (یعنی بیش از هزار سال پس از گفته قرآن) می‌باشد.

قرآن مجید در ضمن آیه 27 سوره مرسلات به دو راز بزرگ كوه‌ها اشاره نموده و می‏فرماید:

وَ جَعَلْنا فِیها رَوَاسِی شَامِخَاتٍ وَ اَسْقَیْناكُم مَاءً فُراتَاً

  بر روی زمین كوه‏های استوار و بلند آفریدیم و برای شما آب گوارا فراهم ساختیم [6].

 الف-  سرچشمه نهرها

جمله  رواسی شامخات؛ كوه‏های بلند  ناظر به راز اول است كه كوه‏ها بر اثر سردی منطقه از جهت ارتفاع، حكم مخزن آب را دارند. قرآن مجید در برخی از آیات از آن جمله، آیه مورد بحث، هنگام یاد آوری آفرینش كوه‏ها، از وجود نهرها و چشمه‏های بزرگ، كه یكی از مظاهر بزرگ خلقت و نشانه وجود تدبیر در عالم آفرینش هستند، سخن می‏گوید و شاید دلیل این كه این دو (كوه‏ها و نهرها) را در كنار هم ذكر می‏كند این است كه، ریشه این نهرها و شطهای عظیم وجود كوه‏هاست؛ زیرا به‏طوری كه می‏دانیم در قسمت ارتفاعات دما بسیار پایین است و برف و باران به سان یخچال‏های طبیعی در آن جا ذخیره می‏گردد و در بسیاری از فصول سال بر اثر كاهش حرارت، پوشیده از برف و یخ است و در فصل گرما كه حرارت همه نقاط، نسبت به فصل زمستان تغییر می‏كند برف‏ها و یخ‏ها به تدریج آب شده و به صورت چشمه‌سارها جاری می‏گردند و قسمت اعظم این مایه زندگی، در سایه كوه‏ها تأمین می‏گردد.

 ب- تصفیه آب                

 جمله  ...وَ اَسْقَیْنَاكُم مَّاءً فُراتاً...؛ برای شما آب گوارا فراهم نمودیم  از آن جا كه پس از بیان آفرینش كوه‏ها وارد شده، می‏رساند كوه‏ها در گوارا ساختن آبها، كه همان تصفیه آن از مواد خارجی و باكتری‏هاست، نقش مؤثری دارند. كوه‏ها در تصفیه آب‏ها نقش  تصفیه شنی  را دارند. عبور آب از طبقات مختلف كوه‏ها سبب می‏شود كه باكتری‏های آب گرفته و آب از مواد خارجی تصفیه شود.

http://tomyanh.blogfa.com/post-70.aspx

نظرات شما عزیزان:

نام :

آدرس ایمیل:

وب سایت/بلاگ :

متن پیام:

نظر خصوصی

 کد را وارد نمایید:

 

 

 

عکس شما

آپلود عکس دلخواه: